Pse madhësia e kontinenteve nuk është ajo që mendojmë: historia e vërtetë e hartës së botës

Groenlanda është ishulli më i madh në botë, u mësua kjo në  shkollë dhe kjo është ajo që shohim në hartat e botës që janë kudo përreth nesh, nga klasat e shkollës deri te postimet në mediat sociale.

Por si do të ndiheshit nëse do të mësonit se Afrika është në të vërtetë 14 herë më e madhe se Groenlanda? Kjo pasi harta i paraqet ato pothuajse të barabarta. E njëjta gjë vlen edhe për Rusinë, e cila dominon si një hapësirë ​​e pafundme, gati për të gëlltitur Evropën. Afrika është në të vërtetë dy herë më e madhe se Rusia, ndërsa syri i sheh ato me të njëjtën madhësi në hartë.

LEXO EDHE: 

RIPARIMI I SHPIRTIT TË THYER – PROF. DR. METIN IZETI

Pra, si na jep harta e botës një përshtypje kaq të rreme për madhësinë e vërtetë të kontinenteve dhe vendeve? Përgjigja qëndron në një emër që përcaktoi pesë shekuj imagjinatë gjeografike: Mercator.

 “Inxhinieri” i perceptimit global kartografik

Gerardus Mercator nuk ishte thjesht një kartograf. Ai ishte një njeri që, pa e kërkuar atë, i dha botës hartën që ajo e njeh (dhe… e keqinterpreton) deri më sot. I lindur në vitin 1512 në Flandër, në një Evropë që sapo kishte zbuluar se nuk ishte qendra e botës, Mercator u rrit në një epokë kurioziteti të madh. Eksploruesit po endeshin në të panjohurën, perandoritë po përplaseshin përtej oqeaneve dhe nevoja për harta të sakta ishte bërë një çështje jete a vdekjeje. Anijet duhej të lundronin në kurse të parashikueshme, kapitenët donin të dinin se ku shtriheshin kufijtë e ëndrrave të tyre dhe Evropa po kërkonte një rend gjeografik në botën e re që shtrihej para saj.

Në këtë mjedis u shfaq Mercator, i arsimuar në universitet, me një pasion për matematikën, gjeometrinë dhe kozmografinë. Ai e kuptoi që në fillim se bota, si një sferë, refuzonte me kokëfortësi të përshkruhej në një sipërfaqe të sheshtë pa shtrembërime. Kështu që iu desh të zgjidhte se çfarë ishte më e dobishme, sipas mendimit të tij: a dëshironi një hartë me dimensionet e duhura apo një hartë që do të drejtonte anijet në mënyrë të sigurt? Për Merkatorin, përgjigjja ishte e qartë. Në vitin 1569, ai prezantoi të famshmin “Projeksion Mercator”, hartën që do të bëhej “e vendosura” e kartografisë botërore. Ishte një projeksion që “sakrifikoi” madhësinë reale të vendeve, veçanërisht ndërsa i afrohemi poleve, për të fituar diçka të paçmuar në atë kohë: sigurisht vija të drejta.

Në hartën e Mercator-it, një vijë me një busull të fiksuar – ajo që ne e quajmë vijë rombi – shfaqet si një vijë e drejtë e përsosur. Për anijet me vela që kalonin Atlantikun në atë kohë, kjo do të thoshte më pak gabime, më pak misione të humbura, më pak jetë të “sakrifikuara” në pafundësinë e oqeanit. Kjo hartë nuk ishte menduar kurrë për bankat e shkollës, as për të na dhënë një ndjesi se kush është i madh dhe kush është i vogël. Ishte menduar për detarët. E megjithatë, me kalimin e viteve, projeksioni i Merkatorit u bë gjithnjë e më shumë “mbreti” i hartave. Vendet, perandoritë, sistemet arsimore, organizatat ndërkombëtare, të gjitha miratuan të njëjtin projeksion, shpesh pa e kuptuar se çdo shtrembërim ishte një zgjedhje matematikore, jo një e vërtetë gjeografike.

Përgjigja për paradoksin

Si është e mundur që Afrika, e cila shtrihet në 30 milionë kilometra katrorë, duket afërsisht në të njëjtën madhësi si Rusia, e cila arrin 17 milionë? Si është e mundur që Groenlanda, e cila në fakt është pak më e madhe se Egjipti, duket pothuajse aq e madhe në një hartë sa Afrika? Përgjigja qëndron në mënyrën se si projeksioni e shtrin tokën ndërsa ngjitemi në gjerësi gjeografike. Pranë ekuatorit, vendet projektohen më realisht. Por ndërsa i afrohemi poleve, “shtrirja” rritet. Ndaj dhe aq shumë sa rajone si Siberia, Kanadaja dhe Groenlanda marrin një madhështi krejtësisht joproporcionale.

Në këtë mënyrë, u formua një botëkuptim që nuk lidhej më vetëm me lundrimin, por edhe me politikën, arsimin dhe madje edhe me psikologjinë e kombeve. Për dekada, ndoshta shekuj, Evropa dhe Amerika e Veriut dukeshin shumë më të mëdha nga ç’janë, ndërsa zonat e vendosura pranë ekuatorit, si Afrika, Amerika e Jugut dhe Azia Juglindore, dukeshin të vogla, sikur të ishin dytësore ndaj një planeti “qendror verior”.

Shumë studiues më vonë folën për një ngarkesë gjeopolitike atipike. Jo, padyshim, sepse Mercator kishte qëllime të tilla, por sepse çdo hartë është gjithashtu një histori. Gjëja interesante është se vetë Mercator, një njeri thellësisht i devotshëm dhe i përpiktë, ndoshta nuk do ta kishte imagjinuar kurrë se projeksioni i tij do të bëhej “ortodoksi” globale. Puna e tij ishte aq teknikisht inovative për kohën e saj (duke kombinuar gjeografinë, trigonometrinë, astronominë) saqë shpejt u bë standardi për marinarët, eksploruesit dhe më vonë për shkollat, shtëpitë botuese dhe qeveritë. Kështu, harta e projektuar për Atlantikun në shekullin e 16-të e gjeti veten duke shpjeguar shpërndarjen globale të fuqisë në shekullin e 21-të

Me kalimin e kohës, sigurisht, u shfaqën projeksione të reja që u përpoqën të korrigjonin këto përmasa. Projeksioni Gall-Peters, për shembull, theksoi sipërfaqet reale të vendeve, duke balancuar shtrembërimet. Projeksione të tjera, të tilla si ai i Robinson, janë përpjekur të gjejnë një kompromis midis estetikës dhe saktësisë. E megjithatë, pavarësisht se sa të larmishme janë alternativat, harta e Mercator-it mbetet më e njohura për shumë njerëz. Ndoshta sepse jemi rritur me të, ndoshta sepse shërbeu për shekuj si dritarja kryesore në planet. Ajo që është e sigurt është se, teknikisht, projeksioni i Mercator-it nuk është një “gënjeshtër”, është një zgjedhje. Një mënyrë për të kapur një botë tre-dimensionale në një faqe të sheshtë, me një qëllim specifik: navigimin. Fakti që kjo ka ardhur për të formësuar perspektivën tonë mbi madhësinë e vendeve është thjesht një kujtesë se hartat nuk janë neutrale. Ato janë mjete dhe çdo mjet duhet të përdoret me vetëdije për kufizimet e tij.

Pra, herën tjetër që dikush e sheh Groenlandën të duket si një kontinent i ngrirë, gati për t’u… përballur me Afrikën, do të ishte mirë të kujtonte Mercator-in. Një njeri që, duke u përpjekur të ndihmonte anijet të gjenin vija të drejta në oqean, i dha të gjithë njerëzimit një hartë që vazhdon edhe sot e kësaj dite të… drejtojë kthesat.

MARKETING